Epidemie i pandemie, które występowały głównie w XX wieku. Czy nadal nam zagrażają?
Epidemie i pandemie towarzyszą nam od stuleci. Jedne mają łagodniejszy przebieg, a inne ostry, często zakończony zgonem. Wirusy grypy potrafią rozprzestrzenić się po całym świecie. Co gorsza, może się mutować i zbierać duże żniwa wśród zwierząt i ludzi, ponieważ nasze organizmy nie zawsze potrafią wytworzyć odpowiednie przeciwciała. Wiek XX i XXI przyniósł kilka epidemii grypy o różnym nasileniu i trzy wielkie pandemie (nie wliczając w to pandemii COVID-19) – grypa „hiszpanka”, grypa azjatycka oraz grypa Hongkong. Warto zapoznać się z ich etymologią i przebiegiem.
Epidemie i pandemie, które zagrażały nam w ubiegłym wieku:
#1 Grypa końska (opisana w 1872 r.)
Typ wirusa: A
Podtyp: H7N7, H3N8
Chociaż grypa kojarzy nam się z ludźmi, ewentualnie z ptakami bądź świniami, również inne zwierzęta mogą na nią zachorować, np. koniec. I tak było w 1872 roku.
Zazwyczaj wirus nie rozprzestrzenia się pomiędzy różnymi gatunkami. Wtedy również nie stwierdzono przeniesienia wirusa końskiej grypy na człowieka.
Okres inkubacji trwa zwykle 1-3 dni i towarzyszą mu objawy tj.:
– otępienie,
– osłabienie,
– gorączka,
– kaszel,
– przyspieszone bicie serca,
– przyspieszony oddech.
Grypa ta jest przenoszona drogą kropelkową lub przez kontakt pośredni. Jest bardzo zaraźliwa i szybko rozprzestrzenia się wśród koni wywołując epidemię. Dlatego chore osobniki trzeba izolować od pozostałych zwierząt.
Co ciekawe, w wielu przypadkach konie same potrafią zwalczyć infekcję. W poważniejszych – konieczna jest antybiotykoterapia.
#2 Epidemia mandżurska (1910-1911)
Epidemia wybuchła w Chinach na obszarze Mandżurii, o którą walczyły w 1910 r. Japonia i Rosja. Charakteryzowała się prawie stuprocentową śmiertelnością i nie do końca wiadomo co ją spowodowało. Według niektórych naukowców była to grypa pochodząca od świstaków. Inni twierdzą, że przyczyną epidemii była dżuma płucna.
Jak to się zaczęło?
Po polowaniu na świstaki, myśliwi wracali pociągami do domów, by spędzić z rodzinami zimę i święta. Ciasno upakowani ludzie w wagonach byli doskonałym siedliskie do rozprzestrzeniania się choroby mandżurskiej, która postępowała bardzo szybko.
Ostra zima nasilała objawy, a po dwóch dniach następował zgon zainfekowanego człowieka. Dlatego pierwsi myśliwi umierali jeszcze podczas podróży. Zamarznięte ciała układano wzdłuż torów, ponieważ ze względów kulturowych kremacja nie była możliwa (jej obowiązek wprowadzono dopiero rok później, aby pozbyć się ciał).
Epidemia rozprzestrzeniła się do miast znajdujących się wzdłuż trasy kolejowej, ale dotknęła głównie mężczyzn. Nie odnotowano przypadków śmiertelnych wśród kobiety, dzieci ani osób starszych.
Jak poradzono sobie z chorobą?
Sytuacja w tamtym czasie w Chinach była ciężka. Brakowało placówek medycznych i personelu, ale pomimo trudności politycznych rząd zaprosił do kraju ekspertów z jedenastu krajów świata (m.in. ze Stanów Zjednoczonych, Japonii, Rosji, Francji, Wielkiej Brytanii i Meksyku).
Dzięki specjalistom oraz ograniczeniu możliwości przemieszczania się obywateli Chin, epidemia zaczęła ustępować wraz z nadejściem wiosny.
#3 Grypa „hiszpanka” (1918-1919)
Typ wirusa: A
Podtyp: H1N1
Skąd się wzięła?
Ten rodzaj grypy określany jest mianem „hiszpanki”, ale nie ma wiele wspólnego z Hiszpanią. Jej nazwa była wynikiem cenzury wojskowej, która zabraniała ujawniania niepokojących informacji o niszczycielskiej zarazie.
Z kolei w Hiszpanii nie ograniczano informacji na temat zasięgu i przebiegu choroby. Tym bardziej, że sam król Alfonso XIII został zarażony wirusem tej grypy.
Jak się rozprzestrzeniała?
Prawdopodobnie została ona sprowadzona do Europy przez ptaki, które przyleciały z Azji. Bardzo szybko rozprzestrzeniła się również na USA.
Zaczęło się od wojskowego kucharza, którzy służył w Forcie Riley w stanie Kansas. 4 marca 1918 roku udał się do szpitala z objawami bólu głowy i mięśni, gardła oraz wysoką temperaturą. W ciągu dwóch dni pacjentów z podobnymi dolegliwościami było już 522!
Grypa „hiszpanka” przeniosła się z żołnierzy na ludność cywilną, a następnie przez transport morski rozeszła się po całym świecie.
Najbardziej niszczycielska pandemia grypy w historii
Pochłonęła znacznie więcej ofiar niż I wojna światowa. Bowiem podczas konfliktu zbrojnego zginęło ok. 15 mln osób, a z powodu grypy nawet 100 mln (w trzech falach na przestrzeni kilkunastu miesięcy).
Choroba dotknęła głównie młodych ludzi mających 20-40 lat.
Aby uporać się z wirusem grypy, pacjentom podawano aspirynę z lekami przeciwbólowymi. Wprowadzono również ścisłe środki zaradcze (m.in. dezynfekowanie słuchawek telefonicznych), zakazano uścisków dłoni, plucia oraz kaszlu w miejscach publicznych.
Przyczyna wysokiej zaraźliwości tym podtypem grypy
Odkryli ją dopiero w 2009 r. amerykańscy wirusologowie. Okazało się, że w porównaniu z wirusem sezonowej grypy, która namnaża się na błonie śluzowej dróg oddechowych (głównie w gardle), grypa „hiszpanka” namnażała się również w płucach zakażonej osoby. To prowadziło do zapalenia płuc, a następnie śmierci.
Zdaniem ekspertów pandemia grypy hiszpanki nawet w obecnych czasach mogłaby pochłonąć ogromną liczbę ofiar.
#4 Grypa azjatycka (1957-1958)
Typ wirusa: A
Podtyp: H2N2
Przebieg grypy azjatyckiej
Pierwsze przypadki zachorowań na grypę azjatycką odnotowano w 1957 roku w Singapurze. Chociaż oddziaływanie tego wirusa było słabsze niż w przypadku „hiszpanki” z końca I wojny światowej, to charakteryzowała się ona dużą liczbą zachorowań.
Wybuchła pandemia, ponieważ choroba rozprzestrzeniała się bardzo szybko postępującymi falami, a objawy były podobne do grypy sezonowej. Najbardziej dotknęła dzieci i osoby starsze.
Ogólna śmiertelność wynosiła na całym świecie około 20 milionów, ale była znacznie mniejsza niż w przypadku grypy hiszpanki.
Jak się jej pozbyto?
Najbardziej skuteczną metodą profilaktyki okazała się szczepionka stosowana przy epidemiach grypy sezonowej. Do pozbycia się wirusa przyczyniła się również dostępność antybiotyków oraz globalna sieć nadzoru nad grypą (monitorowanie przypadków klinicznych i system szybkiego ostrzegania), działająca tam od 10 lat.
#5 Grypa Hongkong (1968-1969)
Typ wirusa: A
Podtyp: H3N2
Wirus grypy, który wybuchł w Hongkongu, wykazywał genetyczne podobieństwo do wirusa z Singapuru (grypy azjatyckiej) i część populacji była na niego odporna. W związku z tym, chociaż choroba rozprzestrzeniła się w wielu krajach, wskaźnik śmiertelności był stosunkowo niski. Śmierć poniosło wtedy ok. 1 miliona osób.
Ryzyko zakażenia wirusem tej grypy zmniejszono również dzięki obowiązkowym szczepieniom kadetów sił powietrznych przeciwko H2N2. Oszacowano, że to zmniejszyło zagrożenie infekcją podtypem wirusa H3N2 nawet o 54%!
#6 Czerwona grypa „rosyjska” (1977)
Typ wirusa: A
Podtyp: H1N1, H3N2
Czerwoną grypę zidentyfikowano w listopadzie 1977 r. w Związku Radzieckim. Jednak (zgodnie z późniejszymi ustaleniami) po raz pierwszy pojawiła się w północnych Chinach już w maju tego samego roku.
Choroba szybko się rozprzestrzeniła, ale dotknęła tylko osoby poniżej 12 roku życia. Na szczęście miała dość łagodny przebieg.
Skąd się wzięła?
Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie. Antygeny czerwonej grypy były bardzo podobne do tych z lat pięćdziesiątych, a podtyp H1N1 nie zastąpił szczepu H3N2, tylko działał równocześnie z nim.
Naukowcy do dziś zastanawiają się, czy epidemia była wynikiem samoistnej reaktywacji uśpionego wirusa czy też wynikiem eksperymentów z żywym wirusem. Jaka była faktyczna jej przyczyna? Nie wiadomo.
#7 Ptasia grypa (od lat 90. XX wieku)
Typ wirusa: A
Podtyp: H5N1, H5N2, H5N6, H5N8, H5N9, H7N3, H7N4, H7N7, H7N9
Pierwszy przypadek ptasiej grypy został zarejestrowany w 1878 roku we Włoszech pod nazwą pomór drobiu. Później zdarzały się tylko pojedyncze przypadki tej choroby. Jednak w latach 90. XX wieku epidemia tej grypy objęła miliony ptaków. Zbiegło się to ze wzrostem światowej populacji drobiu (aż o 76% w krajach rozwijających się i o 23% w krajach rozwiniętych!).
W Polsce natomiast wirus ptasiej grypy wykryto w 2006 r. u dwóch martwych łabędzi, a 10 lat później odkryto ogniska choroby z podtypu H5N8 w stadzie gęsi w województwie lubuskim.
Jak się rozprzestrzenia?
Sprzyjającymi warunkami dla rozwoju wirusa są duże skupiska zwierząt. I nie chodzi o ptaki żyjące w dzikich stadach, lecz ptaki gospodarskie. To te drugie są znacznie bardziej narażone na zakażenie, ponieważ przy produkcji przemysłowej przebywają blisko siebie i infekcja łatwiej się przenosi.
Grypa może mieć przebieg łagodny albo ostry. W tym drugim przypadku z reguły kończy się zgonem w ciągu 48 godzin od wystąpienia pierwszych objawów.
Czy jest zagrożeniem dla ludzi?
Chociaż istnieje wiele odmian ptasiej grypy, to na szczęście niewiele z nich jest groźnych dla ludzi. Ponadto, człowiek od człowieka nie może zarazić się tym wirusem, co niesie ze sobą mniejsze ryzyko epidemiologiczne.
Zachorować można poprzez kontakt ze zwłokami zwierząt lub z zakażonymi ich wydzielinami, np. w trakcie uboju. Wirus może się też przenosić poprzez zainfekowane przedmioty oraz odchody, dlatego ogniska ptasiej grypy najczęściej pojawiają się na terenach wiejskich.
#8 Grypa A/H1N1v (2009-2010)
Typ wirusa: A
Podtyp: H1N1
Różne nazwy wirusa, czy cztery epidemie?
Początkowo nazwano go nawet świńską grypą, ale to określenie było zbyt niedokładne i mylące.
Rozważano nazwy:
– grypa północnoamerykańska,
– grypa meksykańska,
– nowa grypa,
– grypa A/H1N1 (to szeroka nazwa, obejmująca wszystkie wirusy podtypu H1N1, w tym np. wirusy grypy sezonowej).
Oficjalna nazwa (używana przez organizacje międzynarodowe) to A/H1N1v, chociaż nie została ona rozpowszechniona przez media.
Jak się rozprzestrzeniała?
Pierwsze ogniska zachorowań pojawiły się w Stanach Zjednoczonych i Meksyku. W Polsce do zarażenia wirusem A/H1N1v doszło w maju 2009 roku. Pandemię ogłoszona miesiąc później i trwała ona do sierpnia 2010 r.
Objawy zarażenia grypą H1N1v są bardzo podobne do tych w przypadku zwykłej grypy sezonowej. Jednak śmiertelność jest znacznie większa. Bezpośrednio na skutek pandemii mogło umrzeć nawet 400 tysięcy osób, a w wyniku powikłań kolejne 50-180 tysięcy. W Polsce odnotowano zgon 182 osób z powodu grypy A/H1N1v.
Pojawiły się wtedy na rynku specjalistyczne szczepionki na świńską grypę, ale w wielu krajach uznano, że jest zbędna, zbyt droga i nie zostały przeprowadzone wszystkie konieczne testy bezpieczeństwa. Ostatecznie również Polska zrezygnowała z zakupu szczepionki na ten rodzaj grypy.
Broń biologiczna
Wokół tej pandemii było sporo spekulacji, ponieważ grypa A/H1N1v została wywołana przez zmutowany wirus grypy, który składał się z genomów grypy ludzkiej, ptasiej i świńskiej. W dodatku pochodzących z różnych regionów świata.
Przypuszcza się, że wirus został celowo stworzony w laboratorium, jako broń biologiczna. Jednak do dnia dzisiejszego nie zostało to udowodnione.
